مهندس سعید قاضی‌زاده، مدیر مرکز ارزش‌گذاری ویرا، در سرآغاز هشتمین نمایشگاه بین‌المللی بورس، بانک و بیمه مطرح کرد: رتبه‌بندی اعتباری مهمترین گام در جهانی‌سازی بازار سرمایه و آیینه تمام‌نمای سودآوری و میزان ریسک در بازار سرمایه ایران است.
ایشان بر این مهم باور دارند که بازار سرمایه ایران، توانایی جذب سرمایه‌های کلان خارجی را داراست، اما مهمترین گام اعتمادسازی سیاسی و اقتصادی است، اعتمادسازی اقتصادی از طریق رتبه‌بندی اعتباری میسر است.
رتبه‌بندی اعتباری چیست؟
رتبه بندی اعتباری یا Credit Rating، نظر مستقل یک موسسه رتبه‌بندی در مورد کیفیت اعتباری ناشر یا یک تعهد مالی مشخص است، که در قالب یک نماد بیان می‌گردد، این نماد مهمترین ابزار مدیریت ریسک سرمایه‌گذاران و نهادهای اعتباری به شمار می‌رود. اظهارنظر در خصوص پیش‌بینی صلاحیت اعتباری و تعیین احتمال نکول ناشر در ایفای تعهدات مالی، وظیفه اصلی موسسات رتبه‌بندی اعتباری است.
لزوم حضور موسسات رتبه‌بندی اعتباری در بازار سرمایه:
شفافیت و قابلیت اتکاء به اطلاعات یکی از الزامی‌ترین ابزارهای تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و برنامه‌ریزان در بازار سرمایه است. سرمایه‌گذاری در بنگاه‌های اقتصادی، ابزارها و اوراق بهادار زمانی کمترین هزینه را به همراه دارد که ریسک اطلاعاتی آن پایین باشد. رتبه‌بندی اعتباری در بازار سرمایه نقش اساسی ایفا می‌کند و به کاهش عدم تقارن اطلاعاتی میان سرمایه‌گذاران و ناشران منجر میشود و این امکان را برای ناشران فراهم میآورد تا صلاحیت اعتباری خود را به سرمایه‌گذاران اعلام نمایند. اعتمادسازی برای حضور فعالان بازارهای بین‌المللی در بازار سرمایه ایران، از مهمترین کارکردهای رتبه‌بندی اعتباری است. بر اساس، مطالعات صورت‌پذیرفته توسط این مرکز، موسسات رتبه‌بندی از کلیدی‌ترین نهادهای مالی در کشورهای توسعه یافته به شمار رفته، تا حدی که به جرات میتوان گفت، هیچ سرمایه‌گذار خارجی را نمی‌توان یافت که قبل از انتخاب گزینه سرمایه‌گذاری، به گزارشهای موسسات رتبه‌بندی توجهی نداشته باشد.
يکي از ابهاماتي که همواره بر سر راه سرمايه‌گذار خارجي قرار داشته، ابهام در ريسک اعتباري ابزارها و شرکتهاي عرضه شده در بازار سرمایه است. اين ابهام امکان ارزيابي دقيق را از ايشان سلب كرده از طرفي مقايسه اين ابزارهاي مالي و شرکتها را با موارد مشابه در کشور خود غير ممکن مي‌كند. از اين رو تعيين ريسک اعتباري مي‌تواند عاملي مهم در معرفي بهتر ابزارهاي مالي و شرکت ها به سرمايه‌گذار خارجي تلقي و امکان رشد ميزان سرمايه‌گذاري خارجي در بلند مدت را در پي داشته باشد. اکثر موسسات رتبه‌بندي در دنيا تنها به رتبه‌بندي ابزارهاي مالي و شرکتهاي نيازمند منابع مالي اکتفا نکرده، بلکه رتبه‌بندي (يا طبقه‌بندي) ديگر اشخاص همچون انواع صندوق هاي سرمايه‌گذاري و شرکتهاي سبدگردان را نيز بر عهده مي‌گيرند. البته رتبه‌بندي اين اشخاص با مولفه‌هاي رتبه‌بندي ريسک‌هاي اعتباري تفاوت داشته و اغلب عملکرد مديران سرمايه‌گذاري اين صندوق‌ها را مدنظر قرار مي‌‌دهند. همچنين اين موسسات مي‌توانند شرکتهاي سرمايه‌گذاري و مادر(هلدينگ) را از نظر درجه رعايت قوانين و مقررات و دستيابي به اهداف و استراتژي‌هاي تدوين شده طبقه‌بندي كنند.
با توجه به بازار رو به گسترش انواع ابزارهاي مالي با درآمد ثابتِ اسلامي در کشور، همچون انواع اوراق اجاره، اوراق مشارکت، اوراق مرابحه، اوراق استصناع و نيز متفاوت بودن سطح ريسک اعتباري هر کدام از اين اوراق از شرکتي به شرکتي ديگر، مساله تعيين ريسک اعتباري اين اوراق از موضوعات اساسي در معرفي و بازاريابي اين ابزارهاي نوين مالي به بازار سرمايه کشور محسوب مي شود. در نهايت تعيين ريسک اعتباري شرکت‌هايي که قصد پذيرش در بورس يا فرابورس را دارند نيز مي تواند به عنوان عامل مهمي در ارزيابي تحليلگران مالي مد نظر قرار گرفته و نقش بسزايي را در کشف قيمت اين گونه اوراق در بازار ايفا كند.
جایگاه موسسات رتبه‌بندی در جهان و کشورهای اسلامی:
رتبه‌بندی امروزه صنعتی تاثیر‌گذار در بازارهای مالی و اقتصاد كشورهای توسعه یافته محسوب میشود، در حال حاضر كل درآمد صنعت رتبه‌بندی در سطح دنیا بیش از ۵ میلیارد دلار (۱۶۵۰ هزار میلیارد ریال) است كه ۹۷درصد از این مقدار متعلق به چهار موسسه بزرگ رتبه‌بندی یعنی استاندارد اند پورز (S&P)، مودیز (Moody’s)، فیچ(Fitch) و ای ام بست (A.M. Best) می‌باشد كه هر یك به‌ترتیب ۴۰، ۳۹، ۱۵ و۳ درصد از درآمد جهانی صنعت را به خود اختصاص داده‌اند.
نخستین موسسه رتبه بندی اعتباری آسیایی در سال ۱۹۸۳، در کشور کره جنوبی با عنوان Korea Ratings آغاز به کار کرد. هم اکنون در ۱۴ کشور آسیایی ۲۸ موسسه رتبه‌بندی فعالیت می‌کنند. تازه تاسیس‌ترین موسسه رتبه‌بندی آسیایی با عنوان (Ram Rating Lanka) در کشور سریلانکا است. چین با داشتن ۵ موسسه رتبه‌بندی اعتباری بیشترین تعداد موسسات در آسیا را به خود اختصاص داده است. بزرگترین شرکت رتبه بندی آسیایی شرکت R&I ژاپن است که سرمایه آن در سال ۲۰۰۷ بالغ بر ۵۸۸ میلیون ین معادل ۶ میلیون دلار آمریکا و فروش آن ۴۸۸۸ میلیون ین معادل ۵۰ میلیون دلار آمریکا است.
با توجه به ساختار مالی متفاوت کشورهای اسلامی در حوزه‌های مختلف از جمله بازار اوراق بدهی، و ابزارهای مالی متفاوتی که مورد استفاده قرار میگیرند، لازم است که استفاده از مدلهای رتبه‌بندی اعتباری برای یک بازار سرمایه اسلامی منطبق گردند، که مالزی، به عنوان یکی از پیشروترین کشورهای اسلامی در زمینه رتبه‌بندی اعتباری در این حوزه اقدام نموده است.
کاربرد رتبه‌بندی اعتباری برای نهادهای مختلف بازار سرمایه
نقش دو سویه برند در رتبه‌بندی اعتباری
رتبه‌بندی اعتباری را نیز میتوان به نوعی برندسازی برای بنگاه‌های اقتصادی در نظر گرفت. به طور مثال شرکتی با نمادAAA، میتواند خود را به عنوان یکی از برترین‌های صنعت، معرفی کند و علاوه بر دسترسی ساده‌تر به منابع مالی، استقبال بیشتری برای سهام خود در بازار فراهم آورد.
از سوی دیگر، ارزش‌گذاری برند میتواند نقش بسیار تاثیرگذاری در فرآیند رتبه‌بندی اعتباری یک بنگاه اقتصادی ایفا کند، بطوریکه امروزه ارزش برند و سایر دارایی‌های نامشهود نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در رتبه‌بندی اعتباری شرکتها داراست. مثال‌ها و کاربردهای عملی این مقوله در بخش‌های بعدی ارائه می گردد.
رتبه‌بندی اعتباری و بازار دارایی فکری و جلوگیری از دفن ایده‌ها
با افتتاح بازار دارایی فکری، گام مهمی در تجاری‌سازی ایده و فناوری برداشته شد، از نظر مدیر مرکز ارزش‌گذاری ویرا، این بازار میتواند سر منشا شکوفایی اقتصاد دانش‌بنیان گردد اما این امر میسر نیست، تنها با اعتمادسازی اقتصادی برای سرمایه‌گذاران. تاکنون در ایران مالکان دارایی‌های نامشهود، نتوانسته‌اند به‌طور مناسبی، سرمایه مورد انتظار خود را جذب نمایند، به دلیل اینکه نتوانسته‌اند توجیه اقتصادی مطمئنی برای سرمایه‌گذاران فراهم آورند، رتبه‌بندی اعتباری میتواند راهگشای این مشکل بوده و تقارن مناسبی بین سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران فرآهم آورد.
